همشهری آنلاین-حسنیه‌سادات مهدوی: بی‌شک شهرهایی مانند اصفهان، تاریخچه معماری این سرزمین محسوب می‌شوند؛ معماری این کشور از دورانی که متناسب با هویت، فرهنگ و اندیشه ایرانی شکل گرفت، بالید و زیباترین بناها از دل آن بیرون آمدند و ماندگار شدند تا شناسنامه‌ای برای فرهنگ و تاریخ این سرزمین شوند، اما امروز این میراث در روند مدرن‌سازی جامعه از ۱۰۰ سال قبل تاکنون دستخوش تغییر و تخریب جدی شده‌است. بافت تاریخی اصفهان نیز ازجمله نقاطی است که از آسیب‌های مدرنیته در قرن اخیر مصون نمانده‌است و سرعت تخریب آن روزبه‌روز بیشتر می‌شود و اگر ازسوی مسئولان و متولیان امر، تصمیم‌های جدی برای مقابله با چنین روندی اتخاذ نشود، در آینده نزدیک، دیگر چیزی به نام بافت تاریخی در اصفهان وجود نخواهد داشت.
نقض حریم درجه یک آثار تاریخی
در اصفهان بافت‌های تاریخی شامل آثار ارزشمندی مانند پل خواجو، سی‌وسه پل و خیابان چهارباغ عباسی است که بزرگ‌ترین مشکل این روزهای آنها، نقض حریم درجه یک این آثار تاریخی است. عضو هیأت علمی دانشکده معماری دانشگاه خوراسگان در گفت‌وگو با خبرنگارهمشهری دراین زمینه می‌گوید: اخیراً در حریم بلافصل چهارباغ عباسی درحال ساخت یک هتل چند طبقه در کوچه «ارفعی» هستند. یا در قسمتی دیگر از این منطقه، ساختمان ۱۰طبقه‌ای ساخته شده و حریم را دستخوش تغییر کرده‌است.
«مریم قاسمی‌سیچانی» می‌افزاید: بقعه امامزاده جعفر و مسجد رحیم‌خان نیز از موارد دیگری است که حریم آنها نقض شده. حتی این نقض حریم به آثاری که ثبت جهانی شده‌اند نیز سرایت کرده‌است. به‌عنوان مثال در گذر سعدی، در مجاورت میدان نقش‌جهان، یک مجتمع‌تجاری سر به فلک کشیده و حریم را نقض کرده‌است.
مشکلات زندگی در بافت‌های تاریخی
اینها درحالی‌است که بافت‌های تاریخی از مشکلات ویژه خود رنج می‌برند و نقض حریم، چالش مضاعفی برای این بافت‌ها به‌حساب می‌آید. این‌گونه مشکلات سبب شده انگیزه زندگی دراین بافت‌ها برای مردمی که به آن علاقه دارند، با دردسرهای زیادی مواجه شود. این چالش‌ها در بیشتر موارد شامل مشکلات حقوقی، مدیریتی و مسائلی مربوط به کالبد بناهای موجود در بافت تاریخی است.
عضو هیأت‌علمی دانشکده معماری دانشگاه خوراسگان از خروج وارثان خانه‌های تاریخی از این محله‌ها و ورود افراد غیرمحلی به این محدوده‌ها که بعضا دلبستگی ویژه‌ای نسبت به این‌گونه بناها ندارند، گلایه می‌کند و می‌گوید: متأسفانه برخی اوقات دیده می‌شود احساس تعلق مردم نسبت به بافت‌های تاریخی ضعیف شده‌است. اگر علاقه مردم نسبت به این‌گونه بافت‌ها پررنگ‌تر شود، می‌توان به بازگشت روح زندگی دراین بافت‌ها امیدوار بود.
قاسمی‌سیچانی می‌افزاید: در گذشته برخی از خانه‌های تاریخی در جنوب میدان نقش‌جهان وجود داشت که با واگذاری آنها، بعضا به سفره‌خانه‌های سنتی تبدیل شد؛ موضوعی که سبب شد بسیاری از اهالی برای تغییر کاربری خانه‌های تاریخی خود مشتاق شوند. حداقل حسن این‌کار، حفظ این‌گونه بافت‌هاست.
اجرای طرح‌های عمرانی ناهمخوان
درچنین شرایطی اما با گشت‌وگذاری در محله‌های تاریخی اصفهان متوجه اجرای برخی طرح‌های عمرانی می‌شویم که گاها سنخیت چندانی هم با ویژگی‌های معماری و تاریخی این مناطق ندارند. این عضو هیأت‌علمی دانشگاه دراین باره نیز می‌گوید: هراثر تاریخی در زمینه موردنظر خود، معنا دارد و حفظ آن اثر تاریخی برای حفاظت از انسجام بافت، بسیار اهمیت دارد.
قاسمی‌سیچانی ادامه می‌دهد: به‌عنوان نمونه در بافت تاریخی «جوباره» که از قدیمی‌ترین محله‌های شهر اصفهان به‌حساب می‌آید، طرح‌هایی اجرا شد که تناسبی با بافت این محله ندارد. همچنین با ساخت پاساژها و خیابان‌کشی دراین محله، ساختار آن ازهم گسست.
وی می‌افزاید: این موضوع درحالی‌است که اگر مشکلات این محله به‌درستی شناسایی و رفع می‌شد، قابلیت تبدیل به یکی از پرجاذبه‌ترین ظرفیت‌های گردشگری این شهر را داشت. متأسفانه برخی کنیسه‌های قدیمی و گذرهای تاریخی این محله در سال‌های اخیر تخریب شدند.
وضعیت گذر «آقا نجفی»
ساخت گذر «آقا نجفی» درشرق میدان نقش‌جهان، با وجود مصوبه شورای‌عالی شهرسازی که تأکید می‌کرد بازگشایی این گذر اشتباه است، نمونه دیگری از ساخت‌وسازهای بی‌تناسب با بافت تاریخی است.
به‌گفته قاسمی‌سیچانی، ابتدا یک طرح گسترده در پشت مسجد شیخ لطف‌الله اجرا شد که فرم و فضای آن حجم زیادی از ساخت‌وساز را با خود به‌همراه آورد و پس از آن، یک مجتمع تجاری نیز در همان محدوده ساخته شد.
وی عنوان می‌کند: این اقدام‌ها درحالی انجام شد که طرح کارشناسان مرمت برای این گذر، رفوی شهری بود. این سرعت تخریب و بازسازی‌های ناهمخوان و بعضا سلیقه‌ای، سبب می‌شود ویژگی‌های منحصربه‌فرد بافت تاریخی دراین محدوده از شهر اصفهان از بین برود و حسرتی بزرگ برای دوستداران تاریخی و فرهنگ این کشور به بار آورد.
نیاز ضروری شهرداری بافت تاریخی
همه این چالش‌ها درحالی مطرح می‌شود که در بسیاری از شهرهای تاریخی دنیا، برای اینکه تصمیم‌گیری‌ها برای ساخت‌وساز در بافت تاریخی هماهنگ و متناسب باشد، شهرداری ویژه بافت تاریخی تشکیل می‌شود؛ موضوعی که باید با جدیت بیشتری در شهراصفهان پیگیری شود.
عضو هیأت‌علمی دانشکده معماری دانشگاه خوراسگان یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بافت‌تاریخی اصفهان را نداشتن یک شهرداری ویژه بافت تاریخی می‌داند و می‌گوید: جای‌خالی شهرداری بافت تاریخی، سبب دامن زدن به رفتارهای نامتناسب با بافت‌تاریخی ازسوی مدیریت‌شهری می‌شود و نقض حریم‌ها، تخریب‌ها و همچنین ساخت‌وسازهای ناهمخوان را به‌دنبال دارد.
قاسمی‌سیچانی می‌افزاید: باید محور تاریخی- فرهنگی اصفهان به ثبت‌جهانی برسد؛ محوری به وسعت «چهارباغ عباسی» تا «میدان طوقچی» که گویای پیشینه اصفهان قدیم با قدمتی درحدود ۲ هزارو ۸۰۰ سال است.
وی تصریح می‌کند: اگر این محور به ثبت‌جهانی برسد، دیگر نمی‌شود دراین محدوده اجازه‌ساخت با هر ارتفاعی را داد و ساخت‌وسازها ضابطه‌مند خواهد شد.
تنها راه نجات خانه‌های تاریخی
یک کارشناس حوزه میراث‌فرهنگی اصفهان نیز با اشاره به مشکل مالکیت در خانه‌های تاریخی که حجم زیادی از بافت‌تاریخی این‌شهر را تشکیل می‌دهند، می‌گوید: بیشتر خانه‌های این بافت مالک‌خصوصی دارند و دولت هم نمی‌تواند از همه این خانه‌ها نگهداری کند، چراکه نیاز به مراقبت مستمر دارند و درصورت مرمت هم، اگر به‌صورت دائم به آنها رسیدگی نشود، سرنوشت خوبی نخواهند داشت.
«شهرام امیری» می‌افزاید: خانه‌هایی که ثبت‌ملی نشده‌اند و مالکان آنها آگاهی لازم را برای حفظ شان ندارند، در کوچه پس‌کوچه‌های «حکیم»، «نشاط» و «عبدالرزاق» رو به ویرانی گذارده‌اند.
وی اضافه می‌کند: فرهنگ‌سازی درمیان مردم و مالکان و جذب سرمایه‌های سرگردان برای احیای خانه‌های تاریخی و تغییر کاربری آنها به اقامتگاه بوم‌گردی، سفره‌خانه سنتی و خدمات دیگر گردشگری، تنها راه نجات صدها خانه تاریخی اصفهان است. بافت تاریخی این شهر برای حدود یک قرن مورد کم‌توجهی قرارگرفته و صدمه‌هایی که در طول این سال‌ها به آن وارد شده، به سرعت قابل‌جبران نیست.
***
خانه‌های تاریخی بسیاری درشهر اصفهان به‌دلیل بی‌توجهی مالکان خصوصی، درحال تخریب یا تبدیل به ساختمان‌های نوساز هستند. این‌درحالی‌است که شهرداری و سایر اداره‌های دولتی سالانه هزینه‌های سنگینی صرف ساخت بناهایی به‌عنوان کتابخانه، فرهنگسرا، خانه فرهنگ و... می‌کنند. می‌توان خانه‌های تاریخی را مرمت و از آنها به‌عنوان مکان‌های فرهنگی و آموزشی استفاده کرد. در اصفهان هنوز خانه‌ها و بناهای تاریخی ارزشمندی وجود دارد مانند «حمام شنبه‌ای‌ها» در محله جوباره، «خانه خورشیدی» و خانه‌های تاریخی دیگری که اگر احیا شوند، ظرفیت‌های بالقوه بسیاری برای توسعه روزافزون اقتصادگردشگری در اصفهان به‌وجود می‌آید.
نظر شما